Ο σεβασμός ως ηθική αξία

Το θέμα αυτό ξεπήδησε από τις ανάγκες των καιρών μας. Από μερικούς έντονους προβληματισμούς. Που πάμε; Που βαδίζει η Ελληνική οικογένεια; Από παντού ακούγονται διαμαρτυρίες για τις δια­προσωπικές σχέσεις γονέων και παιδιών. «’Ο γέρος μου», «η γριά μου», λέει ο έφηβος όταν μιλάει για τούς γονείς του. Και δεν είναι οι μόνες και οι χειρότερες εκδηλώσεις ελλείψεως σεβασμού. Ούτε διανοούνται, ο νέος ή η νέα, να διακόψουν τούς εναγκαλισμούς τους, στα πάρκα ή στους δρόμους, επειδή περνάς. Ούτε σκέπτονται να προσφέρουν τη θέση τους στο λεωφορείο. Όχι ότι δεν υπάρχουν εξαιρέσεις, αλλά αυτές απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Και τίθεται το ερώτημα: Αφού λοιπόν τείνει να εκλείψει ο σεβασμός από την σημερινή κοινωνία, μήπως δεν χρειάζεται; Μήπως δεν πρέπει να στενο­χωρούμαστε και να ανησυχούμε; Μήπως είναι μία έννοια παρωχημένη;

‘Ο σεβασμός, λένε οι ψυχολόγοι, είναι ένα συναί­σθημα έμφυτο στον άνθρωπο. Εκ πρώτης όψεως, είναι συγγενής με την αγάπη. Κατά κανόνα, σεβό­μαστε και αγαπούμε κάποιον. Παράλληλα όμως, ο σεβασμός περικλείει και κάποιον φόβο. Τα δύο αυτά συναισθήματα, όσο κι αν φαίνονται διαφορετικά, συμπορεύονται τέλεια και γίνονται οι δύο κινητήριοι μοχλοί στη ζωή του παιδιού.

Σχετικά, ο Ρ. ΒOVΕΤ γράφει: «’Ο σεβασμός είναι ένας πετυχημένος συνδυασμός γλυκύτητας και αυστηρότητας, φόβου και αγάπης». Κατά το FREUD, «ο φόβος και η αγάπη είναι δύο όψεις του ιδίου συναισθήματος, πού διαφοροποιείται όμως πολύ νωρίς». Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ακόμη τον Καρτέσιο και τον Πασκάλ. Κατά τον Καρτέσιο, «ο σεβασμός είναι απόρροια του θαυμασμού και του φόβου». Και ο PASCAL λέγει χαρακτηριστικά: «Το πρώτο αποτέλεσμα της αγάπης, είναι η έμπνευση ενός μεγάλου σεβασμού». Σέβεται και τιμά κανείς αυτόν πού αγαπά. Συχνά, η αγάπη αυτή μας συγκρα­τεί και έχει έναν ανασταλτικό ρόλο. Δεν πηγαίνω κάπου για να μη στενοχωρήσω τούς γονείς μου. Δεν κάνω κάτι για τον ίδιο λόγο. Συχνά όμως, αυτή η αγάπη μας ωθεί για δράση, για δημιουργία. Ξενυχτώ για να πετύχω και να δώσω χαρά στον κουρασμένο μου πατέρα. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, τί δύναμη για την αγωγή είναι ο σεβασμός και πόσο οφείλει ο σωστός παιδαγωγός να τον καλλιεργεί. Το παιδί αναζητά την αγάπη. Αυτή το λυτρώνει. Αυτή το εμπνέει. Και καθώς φουντώνει η αγάπη του, αναπτύσσεται και ο σεβασμός του προς το αγαπώμενο πρόσωπο. «Το παιδί πού αγαπιέται, βρίσκει τη δύναμη να αγαπή­σει, να σεβαστεί και να προχωρήσει στη ζωή», γράφει ή γαλλίδα ψυχαναλύτρια Μαντλέν Ραμπέρ. Δια του σεβασμού θα οδηγηθεί στους ηθικούς νόμους πού θα του μάθουν την «αυτοκυριαρχία, πού είναι η πραγμα­τική ελευθερία», τονίζει ο Βέλγος ψυχίατρος Ζιλμπέρ Ρομπέν.

Είναι, λοιπόν, ένα πανανθρώπινο συναίσθημα ο σεβασμός και εμφανίζεται πολύ νωρίς. ‘Ένα συναί­σθημα πού κρύβει τεράστια προωθητική και λυτρωτι­κή δύναμη. ‘Ένας βασικός παράγοντας στην αγωγή του ανθρώπου. Οφείλουμε και να τον εμπνέουμε και να τον καλλιεργούμε. Μπορούμε να μιλήσουμε, μας λένε οι ψυχολόγοι, για το σεβασμό που τα παιδιά έχουν και πρέπει να έχουν για τούς γονείς τους, όπως και για τον σεβασμό πού οι γονείς οφείλουν να έχουν για τα παιδιά τους. Τα αποτελέσματα είναι όμοια. ‘Υπάρχουν πράγματα πού δεν κάνουν, λόγια πού δεν λένε μπροστά στα παιδιά τους και οι χειρό­τεροι γονείς. Συνεπώς, το συναίσθημα του σεβασμου είναι αναγκαίο στον άνθρωπο. Και όταν το καλλιεργούμε, βοηθούμε στην ανύψωσή του, στον εμπλουτισμό του, στον εξανθρωπισμό του.

“Ας δούμε, όμως, και την κοινωνική πλευρά του θέματος. ‘Ο σεβασμός εμπνέει τη διατήρηση, τη συνέχεια. ‘Όλες οι κοινωνίες εμπνέονται από σεβα­σμό για την Ιστορία τους, τούς ήρωες τους, τούς προγόνους τους, τον πολιτισμό τους. Κοινωνία που περιφρονεί το χθες και αποκόπτεται απ’ αυτό, οδηγείται στο χάος. Οι κοινωνιολόγοι τονίζουν ότι ή κοινωνία πού δημιούργησε τα σχολεία, πού κάνει τόσες θυσίες για να τα συντηρεί και να τα εμπλουτίζει, έχει δικαίωμα να έχει απαιτήσεις από αυτά. “Έχει δικαίωμα να απαιτεί βοήθεια από το σχολείο, στο πνευματικό έργο πού επιτελεί. ‘Οφείλει το σχο­λείο να μεταδίδει στη νεότητα αξίες θρησκευτικές, ηθικές, αισθητικές, επιστημονικές και κοινωνικές. ‘Οφείλει να εμπνέει στα παιδιά τον σεβασμό σ’ αυτές τις αξίες και να τούς μεταδίδει την θέληση να τις βιώσουν. Αυτό είναι το έργο του. «Δεν πρόκειται για ένα δικαίωμα, άλλά για ένα καθήκον του σχολείου», τονίζει ο J. SCHMIED. Και ο Ρ. ΒOVΕΤ συμπληρώνει: «’Ο σεβασμός πού αισθανόμεθα για ένα νόμο, στην πραγματικότητα εκπορεύεται οπό τον σεβασμό προς τον άνθρωπο πού μας τον παραδίδει».

‘Άρα, ο σεβα­σμός δεν είναι ανθρώπινη επινόηση, εφεύρημα των Ισχυρών για να καταπιέζουν τούς αδύνατους. Ούτε, άλλωστε, είναι μονόπλευρος. Είναι θαυμάσιο μέσον αγωγής και βοηθείας, όπως είδαμε, στην ανύψωση του άνθρώπου και στην καλλιέργεια των διαπροσωπικών σχέσεων. Αναγκαία, λοιπόν, η καλλιέργεια του σεβασμού και ένας από τούς κύριους στόχους της αγωγής. “Ας δούμε πως μπορούμε να τον επιτύχουμε. Αγωγή σημαίνει έμπνευση. Φυσικό λοιπόν είναι ότι για να εμπνεύσουμε τον σεβασμό στα παιδιά μας, πρέπει εμείς πρώτα να τον βιώσουμε. Δεν μπορείς να δώσεις κάτι πού δεν το ζεις. Σεβασμός λοιπόν στον εαυτό σου, στο σύντροφό σου, στο περιβάλ­λον σου, στα παιδιά σου. ΕΙδικά στα παιδιά σου. Σεβασμός και ειλικρίνεια και διάλογος.

Είναι ωραίο πράγμα ή αποκατάσταση των καλών σχέσεων μεταξύ των συζύγων, μετά από μία παρεξήγηση. Και αύτή ή σωστή συμπεριφορά επηρεάζει θετικά τα παιδιά μας. Μα και στα ίδια μας τα παιδιά, δεν θα πρέπει να διστάσουμε να ζητήσουμε συγ­γνώμη, όταν νευριασμένοι τούς φερθήκαμε άσχημα. “Όταν σέβομαι τον άλλον, μετανοώ και του δείχνω έμπρακτα τη λύπη μου γι’ αυτό πού είπα ή έκανα.

Σωστά ονόμασαν την εποχή μας εποχή του παρα­λόγου. Και είναι παράλογο, μεθόδους πού εφαρμόσθηκαν σε άλλες χώρες σαράντα ή πενήντα χρόνια πριν και απέτυχαν, να τις εφαρμόζουμε σήμερα στον τόπο μας. Και ακούμε τον πιτσιρίκο να φωνάζει Κώστα τον μπαμπά, Μαρία τη μαμά και, όλους τούς θείους και τις θείες με τα μικρά τους ονόματα. Και δυστυχώς, το ακούμε και σε μερικά νηπιαγωγεία και σχολεία. Συνήθως χαμογελούμε συγκαταβατικά. “0­μως εκείνη την ώρα γκρεμίζουμε. Και γκρεμίζουμε ανεπανόρθωτα. Το παιδί, μπαίνοντας στον κόσμο, έχει ανάγκη από στηρίγματα. Και δεν θα στηριχθεί στον Κώστα και στη Μαρία, άλλά στον Πατέρα και στην Μητέρα. Πατέρα και Μητέρα δύο ανθρώπους θα ονομάσει σε όλη του τη ζωή. Και ή ανάμνησή τους θα το συνοδεύει μέχρι του τάφου. Βάσει ποιας παιδαγωγικής αρχής, καταργούμε αυτό το όνομα πού έχει τόσο υμνηθεί και έχει γίνει σύμβολο στους αιώνες; Βάσει της Ισότητας; Άλλά ποία ισότητα υπάρχει ανάμεσα σε σένα και στο παιδί σου; Το παιδί έχει ανάγκη από ασφάλεια και σιγουριά. Και αύτή την ασφάλεια του την δημιουργούν και τα «όχι» και τα «απαγορεύεται», από τον πατέρα ή την μητέρα, όχι από τον σύντροφο. Συντρόφους και συμμαθητές και φίλους έχει πολλούς. Ό Πατέρας και ή Μητέρα, είναι μοναδικοί και ανεπανάληπτοι.

Ή σύγχρονη ψυχολογία μας ομιλεί για το “συναί­σθημα ένοχης» πού έχει τρομερές επιπτώσεις στη διανοητική και ηθική ανάπτυξη του ατόμου. Σ’ αύτή την περίπτωση, το παιδί έχει ανάγκη από την επέμβαση του παιδαγωγού ο όποιος θα βοηθήσει τη συνείδηση να βρει την Ισορροπία της, επιβάλλοντας μία τιμωρία. Από αύτή την άποψη, ή τιμωρία παύει να έχει την μορφή της επιβολής και παίρνει τη μορφή της απελευθέρωσης. Συναντούμε συχνά παι­διά πού πάνε γυρεύοντας για τιμωρία. Στην πραγμα­τικότητα, αναζητούν την αυθεντία πού τούς έλειψε.

Σε μία έρευνα πού έκανα με θέμα: «πως θα θέλατε τούς γονείς σας», ένα παιδί απήντησε: «Όταν ένα παιδί κάνη κάτι κακό, πρέπει ο γονιός ή ο δάσκαλος να το τιμωρήσει. Άλλά δεν πρέπει να του κρατά κακία, γιατί με την τιμωρία εξιλεώνεται το παιδί». Και μία φοιτήτρια γράφει: «Οι γονείς μου είναι αυστηροί, τόσο όσο χρειάζεται. Δεν θα τούς ήθελα λιγότερο αυστηρούς. Ουδέποτε θυμώνουν. Μου εξηγούν με ηρεμία το λόγο πού τούς κάνει να αρνούνται την ικανοποίηση μιας επιθυμίας μου. Μου αρέσει πού είναι έτσι, γιατί στις δυσκολίες μου μπορώ άφοβα ν’ ακουμπώ επάνω τους».

Είναι λοιπόν εσφαλμένη ή άποψη ότι πρέπει να υπάρχει απόλυτη Ισότητα μεταξύ γονέων και παιδιών, τονίζουν ψυχολόγοι ολκής. Και ο ZEIDLER συμπληρώνει: «Δεν είναι μόνο παιδαγωγική πλάνη, είναι και ηθική. Διότι το παιδί αναγνωρίζει στους γονείς του ένα παράδειγμα. Αλλά αυτό το παράδειγμα, για να έχει ευεργετική επίδραση, πρέπει να εμπνέει τον σεβασμό». Ό DE­BESSE, καθηγητής των παιδαγωγικών στη Σορβόννη, έκανε πριν λίγα χρόνια στο Παρίσι μία έρευνα. Θέμα: «Πως θα θέλατε τούς καθηγητές σας». Και ή πλειο­νότητα των εφήβων απήντησε: «Να μας καθοδηγούν και όχι να μας ακολουθούν».

Ή εποχή μας περιφρόνησε το Θεό και πρόδωσε την αγάπη. Χωρίς Θεό και αγάπη, χάθηκαν οι ηθικές αρχές, χάθηκε κι ο σεβασμός του ανθρώπου προς τον άνθρωπο. πήρε τον τίτλο του «ελευθέρου» αυτός πού τις καταπατούσε. Και το τίμημα αυτής της ελευθέριας, το ‘κενό. Το τρομερό κενό πού δημιούργησε στην ψυχή. Αποτέλεσμα: οι πολλές αυτοκτονίες νέων ανθρώπων. Μία νέα κοπέλα, λίγες ημέρες πριν αυτοκτονήσει, ομολογούσε στη μητέρα της: «Μου κάνατε μεγάλο κακό με την απόλυτη ελευθέ
ρια πού μου δώσατε». Και μία άλλη, πετυχημένη επαγγελματικά, σε ηλικία 28 ετών αυτοκτονεί, αφήνοντας το έξης σημείωμα. «Νοιώθω ένα απέραντο κενό μέσα μου». Ήταν και αύτή θύμα της απόλυτης ελευθέριας, της χωρίς φραγμούς αγωγής.

Αγαπητοί γονείς. Είναι καθήκον μας να εμπνεύσουμε στα παιδιά μας το σεβασμό. Είναι επιτακτική ανάγκη των καιρών μας να τα μάθουμε να σέβονται τον εαυτό τους, τους γονείς τους, τους δασκάλους τους, όλους τους ανθρώπους, αν θέλουν να εμπνέουν το σεβασμό και τα ίδια στους άλλους.

Πηγή: Μαμασούλα Μαρία, Διευθύντρια του Μουσικού Σχολείου Αγρινίου

Πηγή: http://sciencearchives.wordpress.com/2009/12/30/%CF%8C-%CE%AE-%CE%AF/