Ερωτόκριτος

Ο Ερωτόκριτος είναι μια έμμετρη ερωτική ιστορία που συνέθεσε ο Βιτσέντζος Κορνάρος το 17ο αιώνα στην Κρήτη.

Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα, δυο νέοι που ερωτεύονται παράφορα στη μεσαιωνική Κρήτη, είναι οι πρωταγωνιστές στο ερωτικό ποίημα αυτό.

Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα σε πίνακα από τον Θεόφιλο

Ο Ερωτόκριτος είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα της Κρητικής και γενικότερα της Ελληνικής λογοτεχνίας και της λαικής μας παράδοσης. Ωστόσο, αν και το όνομα του δημιουργού Βιτσέντζος Κορνάροςαναφέρεται ρητά, δεν είναι γνωστό ποιος Κορνάρος έχει γράψει το έργο αυτό, γιατί το όνομα ήταν πολύ κοινό εκείνη την εποχή.

Οι στίχοι του Ερωτόκριτου διαδόθηκαν πρώτα προφορικά, από στόμα σε στόμα και απέκτησε έντυπη μορφή πολύ αργότερα, περίπου μισό αιώνα μετά. Από την πρώτη του έκδοση σώζεται μόνο ένα αντίτυπο που φυλάσσεται στη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη της Αθήνας.

Το ποίημα του Κορνάρου θεωρείτο πολύτιμο ως δώρο για εκείνη την εποχή στην Κρήτη, και μάλιστα υπάρχουν κάποιες ιστορίες για παράδοξες μοιρασιές αντίτυπων του Ερωτόκριτου ανάμεσα σε οικογένειες. Για παράδειγμα υπάρχει μια ιστορία για 3 αδέρφια στη Σητεία που κληρονόμησαν ένα αντίτυπο αλλά επειδή κανείς δεν ήθελε να το αποχωριστεί το έκοψαν στα τρία!

Η απήχηση του έργου υπήρξε πραγματικά τεράστια στην Κρήτη, με μαντινάδες και ποιήματα που εμπνεύστηκαν από το έργο αυτό. Πολύ γνωστά έργα σύγχρονων ποιητών έχουν επηρεαστεί σαφέστατα από τον Ερωτόκριτο, όπως  ο Κρητικός του Δ. Σολωμού, ο Επιτάφιος του Γ. Ρίτσου, το Μήτηρ Θεού του Σικελιανού και ο Νέος Ερωτόκριτος του Παντελή Πρεβελάκη.

Φυσικά το έργο είχε και τους διώκτες του, κυρίως κάποιους λόγιους που διαφωνούσαν με την ιδιωματική του γλώσσα.

Ο Ερωτόκριτος διασκευάστηκε για το θέατρο από τον Συναδινό το 1929, με τη μεγάλη Μαρίκα Κοτοπούλη που έπαιξε την Αρετούσα.

Ερωτόκριτος και Αρετούσα

Η υπόθεση του Ερωτόκριτου

Ο Ερωτόκριτος είναι ένα έργο που τοποθετείται στην Αθήνα, ωστόσο ο κόσμος που περιγράφεται δεν αφορά κάποια συγκεκριμένη ιστορική κατάσταση και πόλη, αντίθετα υπάρχουν πολλοί αναχρονισμοί, ενώ μπλέκονται στοιχεία ανατολής και δύσης.

Η Αρετούσα είναι κόρη του βασιλιά της Αθήνας, Ηρακλή. Ο Ερωτόκριτος, γιος του Πεζόβουλου (σύμβουλος του βασιλιά), ερωτεύεται την Αρετούσα, αλλά δεν μπορεί να φανερώσει τον έρωτα του λόγω της θέσης του κι έτσι αρκείται να τραγουδά κάτω από το παράθυρο της.

Η Αρετούσα γοητεύεται από τον τραγουδιστή χωρίς να ξέρει ποιός είναι, αλλά ο Βασιλιάς Ηρακλής μαθαίνει τι συμβαίνει και στήνει ενέδρα στον Ερωτόκριτο για να τον πιάσει. Εκείνος σκοτώνει τους φύλακες του βασιλιά και φεύγει στη Χαλκίδα για να μην συλληφθεί.

Η Αρετούσα στο μεταξύ βρίσκει τυχαία το δωμάτιο του Ερωτόκριτου και εκεί ανακαλύπτει μια ζωγραφιά της και τους στίχους που τραγουδούσε ο Ερωτόκριτος στο παράθυρο της. Κάποια στιγμή που επιστρέφει ο Ερωτόκριτος στο παλάτι, αντιλαμβάνεται ότι η ταυτότητα του έχει πια αποκαλυφθεί και μένει στο σπίτι σαν να πάσχει από κάποια ασθένεια.

Στο μεταξύ ο Ηρακλής οργανώνει μια κονταρομαχία, και ο Ερωτόκριτος που συμμετέχει κερδίζει τον αγώνα, και το παράνομο ζευγάρι πια αρχίζει να συναντιέται κρυφά.

Ο Ερωτόκριτος ζητά το χέρι της Αρετούσας και ο Ηρακλής τον εξορίζει λόγω του θράσους του, και αρραβωνιάζει την κόρη του με κάποιον που της προξενεύει. Η Αρετούσα αρνείται το προξενιό και ο Ηρακλής τη φυλακίζει.

Τρία χρόνια αργότερα, οι Βλάχοι έρχονται να καταλάβουν την Αθήνα και ο Ερωτόκριτος με το μαγικό φίλτρο μιας μάγισσας αλλάζει εμφάνιση και μεταμορφωμένος σώζει τη ζωή του βασιλιά. Ο Ηρακλής χωρίς να ξέρει ποιος είναι, του προσφέρει το χέρι της Αρετούσας από ευγνωμοσύνη, αλλά ο Ερωτόκριτος ζητά το χέρι της κόρης του βασιλιά.

Η Αρετούσα που δεν αναγνωρίζει τον μεταμορφωμένο Ερωτόκριτο, δεν δέχεται την πρόταση του, παραμένοντας πιστή στην χαμένη αγάπη της. Ο Ερωτόκριτος χαρούμενος με την πιστή αγάπη της Αρετούσας, παίρνει το αντίδοτο και η μεταμόρφωση του χάνεται.

Στο τέλος, ο Ερωτόκριτος παντρεύεται την Αρετούσα, γίνεται βασιλιάς της Αθήνας και ο Βιτσέντζος Κορνάρος δίνει αίσιο τέλος σ΄αυτή την ιστορία αγάπης.

Ο  Ερωτόκριτος είναι ένα από τα πιο κλασικά και πιο δημοφιλή έργα γιατί πραγματεύεται την αγάπη και τον έρωτα, καθώς επίσης και τη φιλία και τις οικογενειακές σχέσεις με έναν εκπληκτικά διαχρονικό τρόπο. Εξάλλου δεν είναι τυχαίο ότι ο Βιτσέντζος Κορνάρος από τη Σητεία, θεωρείται ο Σαίξπηρ της Κρήτης!

Οι πιο γνωστοί στίχοι του Ερωτόκριτου

Οι παρακάτω στίχοι είναι αυτοί που τραγουδούν στο εισαγωγικό βίντεο ο Βασίλης Παπακωσταντίνου και η Γεωργία Νταγάκη. Αραγε υπάρχει άντρας ή γυναίκα στην Κρήτη που να μην έχει σιγοτραγουδήσει έστω και μια φορά τους στίχους αυτούς:

Τ” άκουσες Αρετούσα μου, τα θλιβερά μαντάτα;
ο Κύρης σου μ” εξόρισε σ” τση ξενιτιάς τη στράτα.

Τέσσερεις μέρες μοναχά μου “δωσε κι ανιμένω,
ύστερα να ξενιτευτώ, πολύ μακριά να πηαίνω.

Και πώς να σ” αποχωριστώ και πώς να σου μακρύνω
και πώς να ζήσω δίχως σου τον ξωρισμόν εκείνο;

Ακούστε το τραγούδι Ερωτόκριτος με τον Νίκο Ξυλούρη και διαβάστε τους στίχους

Ερωτόκριτος – Νίκος Ξυλούρης

http://www.youtube.com/watch?v=u6GtOTP7IXA

Ο Νίκος Ξυλούρης και το τραγούδιΕρωτόκριτος έχουν χαραχτεί στη μνήμη όλων μας σαν να πρόκειται για ένα ενιαίο σύνολο: η ιδανική φωνή για ένα από τα αριστουργήματα της Ελληνικής ποίησης.

Εξάλλου ποιός θα μπορούσε να ερμηνεύσει καλύτερα τον Ερωτόκριτο από τον αξέχαστο Νίκο Ξυλούρη; Ο Ξυλούρης είναι η φωνή της Κρήτης, ο άνθρωπος που δίδαξε λιτότητα και απλότητα τόσο στον τρόπο με τον οποίο ερμήνευσε μεγάλα τραγούδια, όσο και με την ζωή του γενικότερα.

Ο Ξυλούρης είναι ο ιδανικό ερμηνευτής του Κρητικού παραμυθιού, της πιο ώριμης ίσως ιστορίας που γέννησε η Κρητική λογοτεχνία. Καταφέρνει να συνδυάζει λυρισμό και λεβεντιά, αρετές που εκφράζονται και από το κείμενο του Κορνάρου.

Ίσως βέβαια να μας συγκινεί τόσο η ερμηνεία του Ξυλούρη στον Ερωτόκριτο γιατί εκφράζει και τη δική του προσωπική εμπειρία: παντρεύτηκε τη γυναίκα που ερωτεύτηκε, χωρίς να την έχει γνωρίσει πάρα πολύ καλά. Κάθε βράδυ της τραγουδούσε κάτω από το παράθυρο της, γιατί υπήρχε μεγάλη ταξική διαφορά ανάμεσα τους και ο έρωτας ήταν κάπως απαγορευμένος.. κάτι σαν την ιστορία του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας.

Οι στίχοι από τον Ερωτόκριτο, όπως τον τραγουδά ο Νίκος Ξυλούρης, είναι ελαφρά παραλλαγμένοι από το αρχικό κείμενο, όπως το έγραψε ο Βιτσέντζος Κορνάρος, όπου δεν υπάρχει πουθενά ο στίχος «ήκουσες Αρετούσα μου τα θλιβερά μαντάτα». Οι πρωτότυποι στίχοι είναι:

Λέγει της ο Pωτόκριτος: «Ήκουσες τα µαντάτα,
που ο Kύρης σου µ” εξόρισε σ” τση ξενιτιάς τη στράτα;

K” εφάνη του κ” εσφάγηκεν ο-γι” αφορµή εδική µου,
σαν ήµαθε την προξενιάν, που’κουσε του Γονή µου.

K” έτοιας λογής εµάνισε, τόσο βαρύ του φάνη,
κι ο Kύρης µου απ” την πρίκαν του λογιάζω ν” αποθάνει.

Tέσσερεις µέρες µοναχάς µου’δωκε ν” ανιµένω,
κι απόκει να ξενιτευτώ, πολλά µακρά να πηαίνω…

Ερωτόκριτος – Νίκος Ξυλούρης, στίχοι

Ηκουσες Αρετούσα μου, τα θλιβερά μαντάτα;
ο Κύρης σου μ” εξόρισε σ” τση ξενιτιάς τη στράτα.

Τέσσερεις μέρες μοναχά μου “δωκε ν” ανιμένω,
κι αποκείς να ξενιτευτώ, πολλά μακριά να πηαίνω.

Και πώς να σ” αποχωριστώ και πώς να σου μακρύνω
και πώς να ζήσω δίχως σου τον ξωρισμόν εκείνο;

Εσίμωσε το τέλος μου, μάθεις το θες, Κερά μου,
στα ξένα πως μ” εθάψασι, κι εκεί “ν” τα κόκκαλά μου.

Κατέχω το κι ο Κύρης σου γλήγορα σε παντρεύγει,
Ρηγόπουλο, Αφεντόπουλο, σαν είσαι συ γυρεύγει.

Κι ουδέ μπορείς ν” αντισταθείς στα θέλουν οι Γονείς σου
νικούν τηνε τη γνώμη σου κι αλλάσσει η όρεξή σου.

Μια χάρη Αφέντρα σου ζητώ κι εκείνη θέλω μόνο
και μετά κείνη ολόχαρος τη ζήση μου τελειώνω:

Την ώρα π” αρραβωνιαστείς, να βαριαναστενάξεις
κι όντε σα νύφη στολιστείς, σαν παντρεμένη αλλάξεις.

Ν” αναδακρυώσεις και να πεις: «Ρωτόκριτε καημένε,
τα σου “ταξα λησμόνησα, τα “θελες πλιο δεν έναι».

Και κάθε μήνα μια φορά μέσα στην κάμερά σου,
λόγιασε τα “παθα για σε, να με πονεί η καρδιά σου.

Και πιάσε και τη ζωγραφιά που “ναι στ” αρμάρι μέσα
και τα τραγούδια που “λεγα οπού πολύ σ” αρέσα.

Και διάβαζέ τα, θώρειε τα κι αναθυμού κι εμένα,
πως μ” εξορίσανε για σε πολλά μακριά στα ξένα.

Κι όντε σου πουν κι απόθανα, λυπήσου με και κλάψε
και τα τραγούδια που “βγαλα, μες στη φωτιάν τα κάψε.

Mα όπου κι αν πάγω, όπου βρεθώ, κι ότι  καιρόν που ζήσω,
τάσσω σου άλλη να µη δω, µουδέ ν” αναντρανίσω.

Kι ας τάξω ο κακορίζικος, πως δε σ” είδα ποτέ µου,
ένα κερί-ν αφτούµενον εκράτουν, κ” ήσβησέ µου.

Kάλλιά’χω εσέ µε Θάνατον, παρ” άλλη µε ζωή µου,
για σένα εγεννήθηκε στον Kόσµον το κορµί µου.

πηγή 1: http://www.eros-erotas.gr/erotokritos-aretousa/

πηγή 2: http://www.eros-erotas.gr/erwtokritos-xylouris/